De dorpskom ("platse") van Beitem langs de Meensesteenweg (Bron: Wikimedia/LimoWreck, 2007)

Op deze webstek is, gespreid over een 30-tal pagina's, een poging ondernomen om de voorgeschiedenis van het westvlaamse dorp Beitem (Roeselare) te schetsen. Zo'n 60 jaar geleden, in 1954, verliet ik mijn geboortedorp, en kwam er sindsdien nog slechts occasioneel op bezoek, bij naaste familieleden en verwanten. De band met Beitem, waar ik tot mijn 12de jaar opgroeide, werd steeds losser... maar nooit, op geen enkel moment, echt doorgeknipt.

Als kind al stelde ik eigenlijk nooit vragen omtrent het verleden van Beitem. Het dorp WAS er gewoon, en het bood een vanzelfsprekend, gelukkig makend en natuurlijk levenskader. Later, tijdens mijn hele loopbaan als omroepjournalist, werd Tervuren mijn thuishaven en Brussel mijn werkplek. Jarenlang zou ik er niet eens aan GEDACHT hebben deze site over Beitem te maken. Als journalist reisde ik zowat de hele wereld af, maar, zoals de Romeinse schrijver Marcus Martialis schreef: "Wie overal thuis is, is nergens thuis".

Klasfoto bij Zr. Cecilia, met leerlingen geboren in 1942. Klik hier om de namenlijst te bekijken
die Zr. Cecilia eigenhandig schreef. (Bron: Zr. Cecilia +).

Naarmate de jaren vorderden en de pensioenleeftijd dichterbij kwam groeide, diep in mij, langzaam maar zeker, een nostalgisch verlangen naar mijn wortels, naar de plek waar ik ooit een gelukkige kindertijd doorbracht. Dat verlangen ging gepaard met de drang om door te dringen in het verleden van dit dorp Beitem. De volgende uitspraak van de Duitse schrijver Rainer Maria Rilke (1875-1926) ligt me dan ook nauw aan het hart: "Misschien behoor je nooit aan een ander vaderland toe, dan aan de streek waarin je kinderjaren zich hebben voltrokken". Anders gezegd: "Het bloed kruipt waar het niet gaan kan".

Een vaag schuldgevoel speelde eveneens een rol, een onbedwingbaar gevoel dat ik iets moest terugdoen, iets goed maken tegenover het dorp, dat ik halfweg de vorige eeuw achterliet. Uitgerekend op het moment dat de parochie St.-Godelieve Beitem ophoudt te bestaan (1 januari 2016), is deze site mijn bescheiden bijdrage om de Beitemnaars een hart onder de riem steken, ook om hun saamhorigheidsgevoel, hun verbondenheid met hun dorp Beitem én vooral hun gevoel van eigenwaarde te verstevigen.

Het tafelgebed. Charles Degroux, 1854 (Brussel, KMSK)

En er was ongetwijfeld ook een "pedagogische" beweegreden, nl. de voorgeschiedenis van Beitem ontvouwen voor de vroegere en huidige bewoners van Beitem, opdat ze de band niet zouden verliezen met het verleden en met een goeddeels verloren gegane cultuur van hun dorp. Want "wie zijn verleden niet kent is gedoemd om die te herhalen, en heeft dus geen echte toekomst", zoals de Spaans-Amerikaanse schrijver, dichter en filosoof George Santayana al schreef in 1905!

In dit verband verwijs ik graag naar de Facebook-groepspagina "Van Beheythem tot Beitem", die in februari 2015 werd opgestart en begin 2021 al zo'n 1.200 leden telt! Een zéér lovenswaardig initatief om de band met het verleden te behouden, "een ontmoetingsplaats voor Beitemnaren van vroeger en nu die geïnteresseerd zijn in de geschiedenis en het wel en wee van het dorp. Maar die vooral zelf foto's en anekdotes uit vervlogen tijden willen delen" (initiatiefneemster Linda Wyffels). Toeval of niet: de Facebook-pagina toonde jarenlang bovenaan dezelfde foto als op deze website, nl. een zicht op Beitem-"platse" in het begin van de 19de eeuw op een oude postkaart van mijn ouders!

De gele stip duidt de plaats aan van het huidige Beitem op de "Flandria"-kaart van Gerard Mercator (1540),
door A. Ortelius opgenomen in zijn wereldatlas "Theatrum Orbis Terrarum" (Antwerpen, 1570).

Waardoor sloeg bij mij de vonk echt over naar Beitem? Bij de ingangsdeur van ons huis in Tervuren hangt een oude kaart van Vlaanderen, "Flandria" (1570) van G. Mercator. Per toeval merkte ik dat, ongeveer op de plaats waar het huidige Beitem ligt, een stip met kruisje staat, met ernaast de naam "Bunder". Onwillekeurig dacht ik aan de Ten Bunderenstraat, in de Moorsleedse wijk de Tuimelare, waar mijn broer woonde. Dat wekte mijn nieuwsgierigheid. Zo kwam ik er achter dat aan het eind van die straat - op de hoek met de Oude Heirweg - van de 12de eeuw tot de 16de eeuw een Gasthuis Ten Bunderen stond, waarin enkele zusters kosteloos eten en onderdak gaven aan passerende pelgrims en arme reizigers.

Kermis met toneel en processie. Pieter Breughel de Jongere (1564 - 1638). Brussel, KMSK.

Toen ik met pensioen ging, besteedde ik een jaartje aan zelfstudie om een website te maken over het dorp. Al vlug kwam ik tot twee ontnuchterende vastellingen: 1) dat ik over de voorgeschiedenis van Beitem eigenlijk bitter weinig afwist; 2) dat de naam Beitem pas opdoemde met de bouw van de eerste kerk in 1866, dat Beitem als dorp dus slechts ongeveer een anderhalve eeuw bestaat en dat er van de huidige dorpskom, de "platse", met kerk, school en huizen errond, geen sprake was tot de 2de helft van de 19de eeuw. Vandaar investeerde ik een aantal jaren werk in een website over de geschiedenis van het Gasthuis ten Bunderen (gesticht omstreeks 1269) op de Tuimelare en van de Congregatie van de Zusters van O.L.V.-Ten Bunderen, die na 750 jaar nog steeds bestaat.

De processie in Beitem, vermoedelijk gefotografeerd in de Kerkhofstraat (Bron: Johan Maddens).

Waarom koos ik bewust niet voor een boek, maar wél voor een website, als kanaal voor de resultaten van mijn zoektocht naar de voorgeschiedenis van Beitem? In tegenstelling tot een boek, is een website enerzijds het middel bij uitstek om het verleden van Beitem kosteloos én voor een zo breed mogelijk publiek toegankelijk te maken, en anderzijds een héél soepel electronisch medium om voortdurend de inhoud aan te vullen en/of te verbeteren.

Eerstecommunicanten op weg naar de kerk. Albrecht Servaes, 1920 (Antwerpen, KMSK).

Mijn eerste bekommernis was en blijft om - in grote lijnen, dus niet erg gedetailleerd - een synthese te maken van het beschikbare tekst- en beeldmateriaal i.v.m. de geschiedenis van Beitem, dat nu verspreid ligt over tal van boeken, tijdschriftartikels, archieven, krantenknipsels, e.d. Verder reiken mijn "ambities" niet meer, want ik ga gebukt onder verscheidene handicaps:

• Ik woon niet in Beitem of in de buurt, maar circa 120 km verder weg, in Tervuren. Het is ondoenbaar om, van op afstand, doorgedreven opzoekingswerk te verrichten in archieven, parochieregisters, enz.
• Bovendien ben ik een dagje ouder geworden, en "sta al op perron 7", zoals dat in de volksmond heet!
• Last but not least, ik ben al 70 jaar weg van Beitem. Na zoveel jaren zijn mijn herinneringen vager geworden. Sterker nog: veel beelden uit het verleden zijn door mijn langzaam aftakelend geheugen genadeloos weggegomd.

De groep vrijwilligers die de oude patronage ombouwde tot parochiezaal "De Schakel". Foto 1981
(Bron: Palmyra Vandenbussche/Linda Wyffels).

Om deze redenen stopt dit historische overzicht van Beitem halfweg de 20ste eeuw, toen ik het dorp verliet. Ga hier dus niet zoeken naar de recente geschiedenis, na 1950, behalve dan wat losse flarden over de parochie en de school. Ik verklaar me echt niet bevoegd om, met kennis van zaken, de voorbije 70 jaren te behandelen. Anders gezegd: elke Beitemnaar ter plekke weet oneindig véél meer af van de recente geschiedenis dan ik. Het rijk gevarieerde aanbod op de Facebook-groepspagina "Van Beheythem tot Beitem" is daar het beste bewijs van.

Een oude ambacht: het koordendraaien. Julien (midden) en zijn zoon Gaston Coene (rechts), eind jaren
1960, langs de Meensesteenweg (Bron: Gaston Coene/Linda Wyffels).

Zoals U algauw zult merken is de historiek van Beitem bovendien niet in al haar facetten en verscheidenheid ontvouwd op deze site. Het gaat overwegend over het kerkelijk verleden en over de geschiedenis van de school van Beitem. Zoveel andere domeinen komen niet of weinig aan bod: het sociaal-economisch leven, de ambachten, de landbouw, de toenemende urbanisatie, de culturele en sportieve activiteiten, het verenigingsleven, het openbaar vervoer, en ga zo maar door. Het is dan ook mijn vurige wens dat zoveel mogelijk mensen, op een of andere manier, die leemtes in de geschiedenis helpen reconstrueren, met tekst en beeld, tot op vandaag. Als het nu niet gebeurt, als wij het niet doen, nu, dan zal die geschiedenis fataal vervagen en uiteindelijk verdwijnen uit het geheugen van de komende generaties!

De St.-Godelievekerk van Beitem.

Hierbij zet ik een punt achter mijn werkzaamheden voor deze website. Als een "passieve consument" van het internet blijf ik de Beitemse actualiteit van verre volgen, vooral via de Facebook-groepspagina "Van Beheythem tot Beitem". De informatie die ik in de toekomst occasioneel verzamel zal nog wél aan deze site worden toegevoegd. Daarom blijven op- en aanmerkingen, aanvullingen, inhoudelijke kritiek, nuttige tips, foto's, correcties van taal, stijl, spraakkunst én (jawel!) tikfouten erg welkom.

Vroeger Beitem-Rumbeke, sinds 1977 Beitem-Roeselare.

Over welk Beitem hebben we het voortaan? Wat blijft er nog over van de identiteit van dit dorp? Vanaf begin 2016 is het geen parochie meer. Ook geen gemeente, nooit geweest, slechts een deel van de gemeente Rumbeke (Beitem-Rumbeke), sinds 1977 van de fusiegemeente Groot-Roeselare (Beitem-Roeselare), gelegen in de uiterste zuid-westelijke uithoek ervan. Wat IS Beitem nog? Is het méér dan een residentieel slaapdorp, een satelliet-dorp van Roeselare? Zo ja, binnen welke geografische grenzen? Ik heb die vragen voorgelegd aan enkele rasechte Beitemnaars.

Kaart van Hubert Jaillot (1703). De blauwe stip duidt de plaats aan van "De Meerlaan", eronder staat
"Bundre" (= Gasthuis Ten Bunderen)

Misschien kunnen we Beitem nog het best definiëren als een "prochie", in de ruime middelnederlandse betekenis van het woord. In het westvlaams dialect is het woord "prochie" vaak synoniem van "dorp", bijv. in de uitdrukking "heel de prochie weet het" (= iedereen die in 't ronde woont is op de hoogte). Dat is niet eens zo gek. De hedendaagse kerkelijke term "parochie" of het algemene woord "prochie" zijn allebei afgeleid van het Latijnse "parochia", dat op zijn beurt is ontleend aan het Griekse woord "paroikia", wat zoveel betekende als: buurt, wijk, woon- en leefgemeenschap of groep van bij elkaar staande huizen.

Bewust of onbewust zullen de bewoners van het grondgebied van de opgedoekte kerkelijke parochie Beitem - ook die welke voortaan tot de parochie Moorslede, Ledegem of Zilverberg behoren - zich allicht toch nog verbonden blijven voelen met die "prochie" van weleer. Maar voor hoelang nog? Ik maak me daarover weinig illusies...

De rode stip duidt de plaats aan van het huidige Beitem op een kaart van Willem en Joan Blaeu. Theatrum
Orbis Terrarum sive Atlas Novus. Volume I. Flandriae Teutonicae Pars Orientalis. Amsterdam, 1635.

Tenslotte wil ik mijn welgemeende dank betuigen aan de velen (ook uitgewekenen) die me, tijdens mijn wedersamenstelling van het verleden van het dorp Beitem, hielpen, spontaan hun medewerking verleenden, nuttige tips gaven, me soms bij het handje vasthielden, bereidwillig en belangeloos hun kennis, informatie, documentatie, publicaties, geschriften en afbeeldingen ter beschikking stelden. Géén namen hier. Want als ik ze allemaal noem wordt deze openingspagina echt véél te lang, en als ik er slechts enkele zou vermelden, zouden de anderen zich - terecht overigens! - benadeeld voelen. Tot slot: nog veel leesgenot toegewenst!

Een van de weinige hoekjes ongerepte natuur in Beitem