Het dorp (Wim Sonneveld; muziek: Jean Ferrat) Druk op de linkerknop met wit driehoekje om te luisteren klik hier voor de tekst

Constant Permeke. Winter in Vlaanderen. 1930. (Edinburgh, Nat. Galleries of Scotland)

Ode aan een vervlogen tijd.

De mensen in het dorp waren stevig geworteld binnen de eigen "ouderwetse" landelijke cultuur, hoofdzakelijk gekneed door éénzelfde deugdzame, bijna middeleeuws-christelijke - maar tegelijk nuchtere - levensbeschouwing. De religie was de ordenende factor, de feitelijke regelaar van het dagelijks leven. De mensen in Beitem hadden het contact nog niet verloren met de grote samenhang der dingen, met een aantal gevestigde waarden, tradities en normen. Toch kreeg elk individu, vanuit een vrij homogene godsdienstige onderstroom, de kans om zich eigenzinnig te onderscheiden.

Die landelijke cultuur doordesemde alle aspecten van het leven. Iedereen dacht een beetje zoals iedereen. De invloed van de pastoor en onderpastoor, de zusters, de onderwijzers en onderwijzeressen, de herbergiers en dorpsfilosofen was onmiskenbaar. De bewoners van het dorp beschikten over een spontaan vermogen om - op hun eigen nuchtere manier, wel te verstaan - het (religieuze) mysterie achter de dingen te vatten en te respecteren. Mijn ouders, eigenlijk de ouderen in het algemeen, hadden een schijnbaar aangeboren inzicht in wat voor de mens goed en waardevol is. Ze waren doordrongen van een later nooit meer geëvenaarde levenswijsheid, die ze ongeschonden poogden door te geven aan de volgende generatie.

Diepe verbondenheid met de natuur en de dorpsgenoten.

Frits Van den Berghe. Avondschemering. 1923. (Brugge, Groeningemuseum)

In het dagelijkse leven voelden de mensen zich niet enkel één met de natuur, ze leefden tevens intens verbonden met de mensen rondom hen. Iedereen kende iedereen en deelde met iedereen lief en leed. Iedereen had iedereen nodig. Men wist ook haast alles van andermans leven. Zoals men zich voordeed, zijn emoties toonde, zo was men: vanuit een innerlijke geestelijke echtheid. Alle inwoners waren op de een of andere manier boeiend, gingen hun weg op hun manier, schreven allemaal hun eigen verhaal. Er was veel achterklap, geroddel, gegluur achter de gordijntjes. Dat is waar. Maar tegelijk heerste er binnen die landelijke, geordende en hechte gemeenschap van Beitem een hoge mate van vanzelfsprekende onderlinge hulpvaardigheid, die aan de enkeling een diep en hartverwarmend gevoel gaf van veiligheid, houvast, warmte en geborgenheid.

De materiele omstandigheden waren in mijn kindertijd verre van rooskleurig, maar de meeste mensen bezaten een innerlijke rust en hun draagkracht was sterk. Ze leden wel, maar bij tegenspoed toonden ze een groot incasseringsvermogen. Men was ook met weinig tevreden. De klemtoon lag op het lenigen van de primaire lichamelijke behoeften, zoals eten, wonen, slapen, kledij. Materiële en psychische behoeften waren ondergeschikt. Men was (voelde zich!) rijk met weinig. Wat telde was de duurzaamheid der dingen, zowel van de leefverbintenissen (vriendschap en echtelijke liefde) als van kledij, gereedschap, werk, enz. Alles moest degelijk zijn, niet geimproviseerd of "goedkoop".

Iedereen had, binnen de overwegend agrarische samenleving, zijn/haar specifieke eigen functie. Vele mensen beschikten vrijer dan nu over hun tijd, waren hun eigen baas en regelden hun werk zelf: "d'r zat niemand acht'r joe". Wie daarentegen werkte bij een patroon, boer of als meid in een herengezin, was meer onderworpen aan discipline. Handenarbeid stond hoog aangeschreven. Bij het uitoefenen van zijn/haar beroep of ambacht (boer, brouwer, herbergier, slager, smid, vismarchand, scharensliep, bezemmaker, kolenmarchand, enz.) was er een marge van creatieve vrijheid. Een stielman genoot - net zoals een creatieve kunstenaar - van het werk van zijn handen, van de kwaliteit van het afgewerkte produkt en vooral van de waardering door de anderen van zijn kunde en vakmanschap.

Het was geen ideale wereld.

Emile Claus. Bietenoogst. 1890. (Deinze, Museum van Deinze en Leiestreek. Bron: Wikimedia)

Ik ontken niet dat ik die wereld, waarin ik opgroeide, hier onwillekeurig idealiseer als de hemel op aarde, als een "Tuin van Eden". Ik ontsnap niet aan de spontane neiging om vooral de goede herinneringen in mijn geheugen te bewaren, en de minder aangename dingen automatisch naar het onderbewustzijn te verdringen. Na al die jaren, en van op afstand toekijkend, denk ik onweerstaanbaar met veel weemoed en nostalgie terug aan mijn kindertijd. Tegelijk ben ik niet blind voor de kwalijke kanten ervan, hoewel ik daar als kind toen niet bij stilstond. De samenleving, waarin mijn kinderjaren zich afspeelden, was verre van volmaakt. Het was geen ideale wereld, alleen al omdat die nooit en nergens bestaat of ooit heeft bestaan. Die wereld vertoonde nogal wat onvolkomenheden en zelfs negatieve kenmerken, die men zich in deze tijd niet meer kan voorstellen.

Het dorp Beitem vormde een wat gesloten, duidelijk afgebakende wereld, zoals ook elders in die tijd op het Vlaamse platteland. De mensen van toen leidden hun eigen leven. Dat was een manier van leven die in menig opzicht, zowel cultureel, levensbeschouwelijk, economisch als technologisch vrij primitief, ouderwets en statisch was. De gedachten, gevoelens en relaties veranderden weinig, ze gingen een heel leven lang mee. Er heerste een onbewuste huiver voor elke sociale en culturele verandering, voor individuele vrijheid. Men stond weinig open, ja men koesterde zelfs een soort van primitieve achterdocht tegenover vreemde (ook goede!) invloeden, nieuwe ideeën en ontwikkelingen van buitenaf. De overrompelende impact van de massamedia, radio, televisie, sociale media, internet e.d. bestond nauwelijks. Het grote nieuws gebeurde in het dorp. Men reisde zelden, zeker niet naar verre oorden, met uitzondering dan naar Lourdes op bedevaart, met een bus, onder geleide van de dorpspastoor. Buitenlandse vakanties, dus contacten met andere culturen, talen en volkeren, waren schaars. Mijn jaarlijkse vakantie buiten het dorp beperkte zich tot een schoolreis en een dagje met het hele gezin aan zee.

Het was een gemeenschap van mensen met een streng hiërarchische ordening, waarin ieder zijn eigen veilige plaats had én kende. Er overheerste een sterk stand- en klassebesef, een haast kinderlijke onderwerping aan en respect voor de gevestigde orde. Het gezag van een kleine minderheid van notabelen in het dorp (pastoor, dokter, school) werd niet in vraag gesteld. Die onderdanige houding cultiveerde de onwetendheid, een zeker fatalisme, de berusting haast in het eigen lot, dat van bij de geboorte min of meer is vastgelegd. Hoe vaak hoorde je niet: "We zijn maar werkmensen" of ook nog: "Voortleren, verder studeren, dat is voor de rijken, niet voor werkmensen". Alles was keurig geordend en haast niemand dacht eraan hiertegen in verzet te komen. De persoonlijke aanleg, vaardigheden of talenten kwamen enkel aan bod binnen de klasse waartoe men behoorde. De sociale orde en de klassenhiërarchie werden als een natuurlijke ordening aanvaard. Men trouwde binnen zijn sociale klasse. Die klassse bepaalde kledij, ontspanning, leef-, eet- en cultuurgewoonten.

Dat dorp van toen komt nooit meer terug.

Vincent Van Gogh. Vlasschoven (="vlaskapellen"). 1890. (Dallas, Museum of Art)

Sinds halfweg de vorige eeuw is het dagelijks leven op het platteland ingrijpend veranderd. Het isolement van toen is helemaal opengebroken door de media, tv, internet, verkeer, een eigen auto, enz. Iedereen - misschien niet allemaal in dezelfde mate- is welvarender geworden, heeft meer levens- en opleidingskansen en persoonlijke vrijheid gekregen én tevens gegrepen, waarvan mijn ouders en zeker mijn grootouders alleen maar konden dromen. Voor (bijna) alle dorpsbewoners is veel ten goede veranderd. Maar dé vraag blijft of ze door al die toegenomen welvaart nu wel gelukkiger zijn geworden. Geluk neemt namelijk niet parallel toe met stijgende welvaart en met economische groei. In enkele decennia is het reële inkomen van de bevolking verviervoudigd. Het is duidelijk dat we daardoor niet automatisch vier keer zo gelukkig zijn geworden.

Het dorp Beitem van weleer is grondig van aanschijn veranderd, bestaat eigenlijk nog amper. Door de om zich heen grijpende wildbouw en de daarmee gepaard gaande kaalslag van het gebouwenpatrimonium, blijft van dat dorp nog slechts een schaduw over. Die hele landelijke samenleving, die ons voedde en opvoedde, is geruisloos verbrokkeld, heeft een onherkenbare gedaanteverandering ondergaan. De organische verbondenheid met de ons omringende natuur is verdampt. Het dagelijkse leven, waar een onuitputtelijke kracht en bezielende charme van uitging, verloor veel van zijn echtheid, van zijn eenvoud. Een aantal kostbare waarden, normen en levensopvattingen, die onvervangbaar leken en die de hele persoonlijkheid gestalte gaven, hebben hun vanzelfsprekendheid verloren.

De herinneringen zijn gebleven.

Albijn van den Abeele. 1881. Bomenrij in sneeuwlandschap. (Lokeren, Galerij De Vuyst)

Ik zal het maar bekennen en daar verder niet flauw over doen. Er schuilt in deze website over de voorgeschiedenis van Beitem een onweerstaanbaar heimwee naar mijn kinderjaren, zoals die in mijn geheugen oprijzen. Dat dorp van toen is voltooid verleden tijd. Het is zo en niet anders. Met zijn compleet vertekend uitzicht nu, bestaat Beitem alleen nog in mijn herinneringen. Met deze site wil ik een beetje mijn jeugd in dat dorp doen herleven. "Wie nooit zijn dorp verliet, kent zijn dorp niet, noch weet hij waar hij thuishoort", schrijft Lut Ureel ergens in haar boek "Wat ben ik blij dat ik in een dorp geboren ben". Pas in het gemis groeit de herkennende herinnering, boven de beperkende grenzen van ruimte en tijd. Een vreemde paradox: om z'n geboortedorp ten volle te (her)ontdekken moet een mens er voldoende afstand van nemen, het tijdelijk of voorgoed verlaten!

Als ik met veel melancholie en met al te romantische fantasie naar het verleden kijk, is dat niet om de huidige werkelijkheid te ontvluchten. Maar in een wereld die - alléén al stedebouwkundig - steeds onbewoonbaarder en lelijker wordt, blijf ik rusteloos zoeken naar bepaalde dimensies van het bestaan, naar een vorm van innerlijke diepgewortelde echtheid, welke we nodig hebben om te leven en onszelf te verwezenlijken. Vele herinneringen aan mijn kommerloze kinderjaren in Beitem blijven voor altijd in mijn geheugen gegrift. Deze website kwam overigens tot stand vanuit een onweerstaanbare nostalgie naar dat 'verloren paradijs', naar een tijd waarin ik als kind - zonder daarbij stil te staan - gelukkig was. Die tijd is voorbij en komt nooit meer terug... Maar diep in mij blijft voorgoed de droom voortleven van mijn verre jeugd in Beitem, "dat dorp der volmaakte illusies".

W.W.

Jeugdsentiment (Willy Seynhaeve) Geprangd tussen Roeselare en Menen Ligt Beitem, dorp van mijn kinderjaren In mijn straat, geplaveid met kasseistenen Toen auto's nog zeldzaam waren Speelden we als kind zomaar op straat Voetballen, indiaan met pijl en boog Van 's morgens vroeg tot 's avonds laat In zomers lang, heet en droog Buren die in de avondzon op de bank zaten Om over de dingen van de dag te praten Toen de eerste antennes op de daken verschenen Is stilaan de gezelligheid verdwenen

Langs de stille landweg stond een kapel Geschilderd in wit en lieflijk blauw Vaak hield ik er halt, slechts voor een tel Aan dat kapelletje van Onze Lieve Vrouw Ik zie de gele boterbloempjes nog in de wei De klaprozen in de grachtkant, de boerderij Ik zie het koren nog in het eindeloze veld Onder een hemel waarin ik de wolkjes heb geteld Ik wou zo graag dat het nu nog altijd kon Maar ik zie slechts asfalt, stenen en beton Het dorp van weleer Dat ik als kind heb gekend Bestaat niet meer Mij rest enkel jeugdsentiment

Anton Mauve. Landschap met knotwilgen. 1874. (Amsterdam, Rijksmuseum)